martes, 6 de noviembre de 2012

Ñe´enga: frases del paraguayito

Pyharé jeýtamapiko?, he´í la hembireko katîva 
Plata ombyatýva, ha gargara ojapóva, katuete omoko mantevaérâ michimi. 
Nde arriero karapé ñati´u silleta 
Ivaí la cuadro he´i kururú omañaramo espejo pe 
Pombero ha pa´í contribución nunca ndojehechái. 
Mba´e jajapota, he´i empleado pyahu 
Algo es algo; he´i mosquito okuarurô marpe. 

Campana ybyra ha mboriahu plaguéo avave no hendui.

Esto es lo que me revienta he´í kururú o´hechâro aplanadora.

Algo es algo he´i hilote oñepyndyivaekue

Rubio ha burro ra`y michí'ajante ijagrasiado.

Nantendeveima la oikova ko´ape, he´i la vuelto aheno ho´upava´ekue.

Oi upéva aveí, he'í ichiko hetáva.

Cada uno con su gusto, he´í kuré jurure okambuva´ekue.

Peicha peêtamande he'í la ipycheque oñencuadraramo

La argel nda hi orai, he´i la pa´í oñearmarô misahape.

miércoles, 24 de octubre de 2012

Cachique guaranieteme


Kachíke oha’ahína partído, ka’arupytu.
Upéingo iñipytüetenungáma ha mba’evéma ndojehechavéi. Peichaháguinte Kachíke oho heseve ha osapukái “pejeíke che rapégui”, ha ohupytývo, hatäiterei oinupä pe pelóta ha Kachíke omopëmi ipy.
Nimbora’e pelóta osëkuri okápe ha hendaguépe Kachíke opyvoíkuri peteï ita guasu. Iñirünguéra niko ohupi hikuái Kachíkepe ijyva ári ha ogueraha chupe hógape.
Kachíke niko hasërängue, opuka omanóta. Peteïva oporandu chupe:
-          Mba’érepiko repuka, nerasërängue.
-          Chéngo amopë che pýnte”, ombohovái chupe Kachíke.
-          Ha mba’e upéva piko”, he’ijey chupe hapicha.
Kachíke osë he’i chupe:
-          Nderehechaséipiko mba’éichapa oiméne hasëhína upe o-cabecea-va’ekue. Ha... upévako pe chembopukávahina”.



Peteï ára Kachíke, oikóva Kuruguatýpe, he’i:
-          Che ndaikuaai ko’ág̃a peve Ciudad del Este, upévare asëta ha aha aikuaami hag̃ua, ha upehague ko’ëme Kachíke osësapy’a ka’aguýgui.
Ha’éngo ndoikuaáiva ko Paraguáy, imitä guive ha ikaraipa peve niko ka’aguýpentevoi oiko. Nosëivavoi upégui. Upévare avei moköi hapicha osëmava’ekue ka’aguýgui ohekombo’e chupe ha omombe’u chupe mba’épa ojapova’erä.
Omombe’u chupe ojupiva’eräha Rysa-pe, ohepyme’ëva’eräha ipasaje hamba’e...
Osë javete tapehüme og̃uahë avei mba’yrumỹi Rysa-pegua. Kachíke -ikate asýva, icorbata’ipáva- ojupi, ohepyme’ë ipasaje ha oguapy mba’yru mboguatahára ykete. Upéingo, Kachíke omañéjepi mba’yru mboguatahára omomỹi jave pe palanca de cambio.
Ha’é’angango ndoikuaaivavoi mba’épa upe mba’e ha ojepy’ap ñepyrü.
Are oho rire, mba’yrumỹi opyta ha mba’yru mboguatahára oipe’a okë ha he’i:
-          Kuñakarai ha karaikuéra ko’ápe japytu’úta 15 minutos ha upéi jahajeýta,  ha oguejypaite hikuái.
Upéingo ojupipajey mba’yrumỹime ha ipahaítépe ojupi pe mba’yru mboguatahára ha ha’e oguapývo ndojuhuvéisapy’a ipalanca de cambio. Oheka oparupiete, ijapykaguýpe jepeve ha ndojuhúi mamove. Upémarö Kachíke oporandu chupe:
-          Mba’éiko okañy ndehegui, karai ha tapicha ombohovái chupe:
-          che palanca de cambio.
Kachíke ojaivy, ohupi ipópe upe palanca de cambio ha’e onohë ha oñongatuva’ekue ha he’i mba’yru mboguatahárape:
-          Kóvapiko. Ku uje’ietéma renohëseva’ekuépiko. Na’ápe che anohëma ndéve



Mba’yru mboguatahára omoïjey hendag̃uáme ipalanca de cambio ha mba’yrumỹi oku’ejey.
Kachíke ohómakatu Ciudad del Este-pe.
Mbeguakatúpe mitä Rysa henyhë ohóvo. Nahembyvéima apyka ojeguapy hag̃ua. Peichahágui ojupi peteï kuña hyeguasúva ha Kachíke opu’ävoi ome’ë chupe ijapyka.
Kachíke omaña ha ojuhu opavave oñembo’ýva niko ojejoko peteï yvyrapukúre. Upémarö ha’e avei oñemoï ijykerekuéra ha ojejoko upe yvyráre.
Mbeguekatúpe inandijey upe mba’yrumỹi ha oïma avei heta apyka inandíva ojeguapy hag̃ua, ha’e... Kachíke katu ndoguapýi . Hatängo ojejoko yvyrapukúre.
Mba’yru mboguatahára ojepy’apýma hese ha osë he’i chupe:
-          Kachíke, eguapýna, anivéna nekane’örei… ha Kachíke tovasýre ombohovái chupe:
-          E’a, ha che aguapýropiko máva ojokovéta ko yvyrapuku.



Kachikekuéra ou Paraguaýpe ha oho hikuái ohecha aipo partido, Olimpia ha Cerro Porteño oha’äva.
Ha’ekuéra niko ndoikuaaivavoi upe mba’e hérava fútbol, jepémo upéicha, hesahojoa omaña mba’éichapa heta tapicha ikü okápe, itavývaicha, omuña hikuái pe mba’e’apu’a. Opa rire ohendu hikuái peteï he’íva:
-          Olimpia ganó dos a cero... Ojevývo hekohápe, ha’ekuéra he’i hikuái:
-          Ko’ëro, ñande avei jajapomíta upe jahechava’ekue, jahechápa mba’e ñañandu.
Ko’ëmbamívo oñepyrüma oha’ä hikuái. Ohoreíngo heseve hikuái. Ohasa rire moköi aravo, peteïva -noha’äiva, oïva okápe- osapukái chupekuéra:
-          Pepytu’umína ha peju perambosa… ha osë peteï Kachíke ombovái chupe:
-          Ndaikatúi, cero a cero gueterei.. ha otu’u ojuehe, omuña ipy’aropúvaicha pe mba’e’apu’a.
Asajetévo, osëjeyma peteïva osapukai chupekuéra:
-          Pepytu’umína ha peju pekaru.. ha osëjeýma peteï Kachíke he’i:
-          Ndaikatúi, cero a cero gueterei.. ha ombovu hikuái kamisa lómo mba’e’apu’a rapykuéri.
Iñipytü javete niko peteïva osapukáijeýma chupekuéra:
-          Pepytu’umína ha peju pe’u kojói mbejúre.. ha peteï Kachíke otyryrýva mba’e’apu’a rapykuéri, iküsëmbáva ha hesajerepámava, he’ijey:
-          Ndaikatúi, cero a cero gueterei.
Upémarö, tapicha oïva okápe, pochy reheve, osapukái chupekuéra:
-          Mba’éichapiko cero a cero-ta, ko ko’ëti guive peha’ävapeína.
Ha osë Kachíke Santacruz ombohovái chupe:
-          Ha’e... mba’éichapiko reipota romoinge upe gol, ndaore arcoi ningo.

miércoles, 19 de septiembre de 2012

La idiosincrasia del paraguayo: el idioma guaraní

Por más represiones (físicas y psíquicas) que sufrió el Guarani hablante, éste sigue siendo mayoría en el Paraguay, y por consiguiente, un elemento vital para el análisis de la idiosincrasia pasa por el reconocimiento de ese hecho: en el paraguayo hay más de Guarani que de Castellano.

El Idioma Guarani es el idioma de la mayoría. Los resultados del Censo Nacional de 1992, evidenciaron que el 37% de la población entonces de casi cuatro millones y medio de habitantes, era monolingüe Guarani, el 50% bilingüe (Guarani-Castellano), el 7% monolingüe Castellano, y el 6% restante hablante de otras lenguas. También la Encuesta Integrada de Hogares 1997/1998, respecto del idioma hablado la mayor parte del tiempo en el hogar por los jóvenes entre 15 y 29 años de edad reveló un 50,4% de Guarani-hablantes, un 27,8% de bilingües (Guarani-Castellano), un 19,3% de hispanohablantes, y un 2,5% restante hablante de otras lenguas.
El Guarani está en los discursos de los políticos; es más, si alguno de ellos no lo habla, está condenado al fracaso. Asimismo, el Guarani está en las marchas y manifestaciones de los sindicatos y gremios de trabajadores y campesinos, reivindicando sus derechos y dignidades. Asimismo, es el vínculo común entre pacientes y profesionales de la salud, pues un médico o paramédico que no conoce las variadas plantas medicinales y sus usos, o no conoce las patologías como el kambyryrujere, ohéo, py’aruru, etc. no podrá ejercer con éxito la profesión. El Guarani es también el más fuerte factor de comunicación agropecuaria, que es el sector mayoritario de nuestro país. Es imposible hablar en el campo, brindando orientaciones en castellano. Desde las antiguas prácticas de siembra y cosecha hasta el uso de la tecnología. Todo se entiende, pero únicamente en Guarani. 


Asimismo, el Guarani manifiesta su vida a través de las fiestas populares y patronales. Ya en el San Juan ára (tata ári jehasa, kambuchi jejoka, yvyrasÿi), o en la Semana Santa (en el purahéi asy de los estacioneros, en el pindokarai, tupãitũ, tupãsy ñuguatĩ, chipa). El Guarani sigue vivo en cada palabra y en cada proceso desarrollado por los artesanos del país (karanda’y, poivi, ao po’i, ñanduti). Asimismo, la artesanía culinaria del Paraguay se caracteriza por su variada nomenclatura Guarani.
El avañe’ẽ está en la misa y en los sermones de la iglesia, de esa misma iglesia que hacia el año 1500 se dio cuenta que solo podría evangelizar en Guarani. Del mismo modo, el Guarani está en los medios masivos de comunicación (radioemisoras, diarios y teledifusoras); lo mismo que, en la promoción publicitaria, inclusive de grandes marcas internacionales que encuentran en él un interesante medio para obtener más y mejores ingresos. Hoy también el Guarani está en las Universidades del Paraguay e igualmente es muy utilizado por los deportistas y por artistas y personalidades internacionales.
Y aunque parezca una ironía, el Guarani está inmerso en la sintaxis del “castellano paraguayo”. Es imposible encontrar un paraguayo que alguna vez no dijo “venína”, “habláleke”, “quepiko querehína vo”, “le pegó debaldeite”, “de gua’u nomáko te dije”, “yo niko no sabía lóo”. Hemos incorporado a nuestro Castellano el un poco, que no es más que la traducción del sufijo Guarani mi (ejumi = vení un poco) o la expresión si que, que es la traducción del sufijo Guarani katu (oúkatu = vino si que).


Fuente: ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

miércoles, 25 de julio de 2012

Frases Paraguayos en guaraní (traducidos)


- Ikyrave jagua monda jurúgui - Está más gordo que boca de perro ladrón

- Mbokaja ha mboriahúrenteko aratiri ho'áva - Sólo por el cocotero y el pobre caen rayos 

- Pombéro, kachivéo, ha kuña ndahapykuere jekuaávai - El pombero, la canoa y la mujer no dejan rastros visibles 

- Omanóta ijuru rupi, piráicha - Morirá por la boca, como un pez

- Ikarẽmba, sevo'i rapéicha - Está lleno de curvas, como camino de lombriz


- Mbykyve kure pyvoígui - Más corto que patada de cerdo


- Mbarakáicha iku'a po'i - Tiene cintura pequeña como guitarra


- Mborayhu ha kuarahy ñañandu'ỹre ñande rapy - El amor y el sol nos queman sin darnos cuenta

- Naopamba'éi ja'éva añetegua, ha naopamba'éi ja'úva he - No todo lo que decimos es cierto, ni todo lo que comemos es rico


- Kururúicha hopepi ruru - Como el sapo tiene los párpados hinchados


- Ho'ysãve pinguíno revígui - Está más frío que culo de pingüino


- Yvytu poniente ha viuda noñearma reíriva - El viento del oeste y la viuda no suelen prepararse en vano

sábado, 30 de junio de 2012

Piropos re-pesados


- ¿Te importa si compartimos el taxi hacia mi casa?

- ¿Te estudio o te trabajo?

- ¿Como te sientes al ser la chica mas bonita de esta habitación?

- Bonita blusa, ¿puedo hablarte sin ella?

- Mamografias gratis, aquí sus mamografias gratis!

- A la chica de la fotocopiadora: - Reproduciendo ¿eh?... ¿puedo ayudar?

- Mañana me meto en un convento para ser cura... ¿Me ayudas a disfrutar la última noche?

- Mañana... ¿te despierto con el codo o con el teléfono?

- Quien fuera radiocassette para tocarla por lo dos lados

- ¿Buscas el tocador? ¡Pues ese soy yo!

miércoles, 9 de mayo de 2012

Cachique guaranieteme...

Moköi kachíke oïhina y rembe’ýpe. 
Peteïva omoingue ipy ysyrýpe ha ambuéva katu omoingue ipo. 
Peteï karai omañáva hesekuéra oporandu moköivépe: 
- Mba’éiko pejapopeína
Peteï kachíke ombohovái chupe kóicha: 
- Ro-pesca-hína... Pe karai he’ijey chupekuéra: 
- Ha... mba’éichapiko pe-pescá-ta péicha. 
Upémarö, ambue kachíke omyesakä chupe: 
- Ha... chéngo che py sevo’i ha ha’ékatu ipo pinda.

Kachíke niko oho Buenos Aires-pe omba’apóvo. Ohasa umi ára ha ohaíjepi ipehënguekuérape. 
Peteï ára og̃uahë isýpe peteï kuatiañe’ë ha ipype Kachíke omombe’u isymíme oikohague chugui Emperador, Buenos Aires-pe. 
Tuicha vy’ángo oiko hógape. Sapy’aite g̃uarä oparupietéma ojekuaa upe mba’e guasuete.
Are rire, peteï ko’ëme, Kachíke og̃uahësapy’a hógape. Osëngo opavavéva ohug̃uatï chupe. Ovy’ajoaiténgo umi ipehënguekuéra. Ohecharamóvo chupe ha opavave iñirü ojapo hikuái chupe opaichagua vy’aguasu: purahéi, jeroky, káso hamba’e. 
Péicha avei oiko karu guasu ha oñemboy’u guari tuichaháicha.
Peichahápengo peteïva oporandu chupe: 
- Mba’eichakuépiko oikókuri ndehegui Emperador.. ha Kachíke ombohovái: 
- Ha peteï ára niko ajuhu che mba’apo pyahurä ha upépe aikévo niko che patrón pyahu he’i chéve: ndehegui oikóta emperador ko ára guive. Péichante... 
Osëjey peteï hapicha he’i chupe: 
- Ajépa ndepo’áite. Ha’e... oiko rire ndehegui Emperador piko mba’e rejapo? 
Kachíke osë upépe he’i chupekuéra: 
- Ha mba’épiko reipota ajapo... ambohyru péra, ko’ë guive pyhare peve.


Peteï ára Kachíke he’i: 
- Ko’ërö guive aháta mbo’ehaópe, añemoarandu. 
Upémarö, umi mitämimi oikémava mbo’ehaópe he’i hikuái chupe: 
- Kachíke, aníke nderesarái, reguerahava’eräha mba’e re’u hag̃ua recreo-pe.
Ambue ára ko’ëme Kachíke ohómakatu mbo’ehaópe ha ogueraha hendive hembirekópe. Mbo’ehára oporandu chupe ma’eräpa ogueru hembirekópe. 
Kachíke ombohovái chupe kóicha: 
- Ha’u hag̃ua recreo-pe


Kachíke niko ivare’a korócho oúvo ha sa’i ipirapire. Upéingo, pe ivare’ave jave, ojuhúsapy’a hapépe peteï ñemuha, ojehepyme’ëhápe ryguasu ka’ë.
Kachíkengo hesajere ha hendysyrypa omañávo umi ryguasu ka’ë ojere’asývahína, ojehesy aja. Pya’éko, py’a kororöre, Kachíke oñemboja ha oporandúma ñemuha járape mboýpa hepy umi ryguasu ka’ë. Ñemuha jára he’i chupe: 
- 20.000.
Ohendúvo péva, Kachíke he’i chupe: 
- Chéngo areko 10.000 mante. 
Upépe ñemuha jára he’i Kachíkepe: 
- Oïma. Ame’ëta ndéve haguére... 
Péva ohendúvo Kachíke he’i: 
- Mba’éichapiko ha’úta hague reheve?


Kachíke oike korapy ahénope, ojupi naränja rakäre ha oipo’o hi’a. 
Upéi ijára ohecha chupe ha he’i: 
- Eguejy chéve upégui. 
Upéi, oguejy rire yvýpe, karai oporandu chupe: 
- Mávaiko nde.
Kachíke he’i: 
- E’a... ndachekuaavéimapiko? Chéngo pe anguete aime’akue amo yvate!





sábado, 10 de marzo de 2012

Traducción de frases paraguayas

-Colí: Dícese del pantalón que, debido al usufructo anterior por el
familiar inmediato superior en grado colateral (hermano) ostenta las
canillas (generalmente po'í) del usuario.
Suele provocar el chiste 'Vos pio te vas a una fiesta canilla libre?'
o 'Ese tu pantalón pio es para cruzar raudal?'

-coguá: Del guaraní 'koygua'. Dícese del niño que al llegar la visita
se esconde atrás de la pierna de su padre, agarrando su pantalón, o
ante la pregunta de 'qué clú sos?' responde con el silencio, o
corriendo raudamente del lugar debido a su timidez / Adjetivo aplicado
a una forma de elaboración del bife, con posible origen en la cualidad
del referido bife de esconderse abajo del huevo.

-Che amaliciá: Que sospecha.

-apete: refiriéndose a una distancia no muy lejana, pero que en
realidad es todo lo contrario.

-ñandejára sapatu taco!: exclamación o sorpresa, aduce también a incredulidad.

-Letrado: Dicese de aquella persona un poco mas inteligente que los
demas o cree serlo y utiliza esto para sacar ventaja de los demas de
cualquier asunto/negocio en que se involucra....

-Haguino: cualidad de la ropa de tener un né indescriptible, producido
por exposicion a la intemperie humeda y hostil por haber omitido el
primer alerta de 'esta feo el tiempo, meté todo tu ropa'. Primo
hermano del pyti'u.

-'guapo': Proactivo. El vocablo sirve, asimismo, para calmar el
lloriqueo del niño varón repitiendo varias veces la palabra.

-se entienden: cogen.

-'Para llevar o para comer acá?': Variedades del servicio proveído por
la industria gastronómica nacional.

-Voy a ir a venir: que se va a algún lugar con 'la intención' de
retornar al punto de salida. (Nótese 'la intención', ya que en la
normalidad la persona en cuestión miente y no vuelve, y cree que la
decir que va a volver su interlocutor se va a sentir confiado)

-Tomar bebido: redundancia referente a que por lo menos se tome algo
(cocido, cafe, te, etc.) antes de salir de la casa a la mañana.

-BUEEEEENOSAIRESSSS: Locucion usualmente utilizada para terminar una
larga conversacion con una persona con la cual ya no queda comentario
alguno por realizar... Generalmente va seguida por un incomodo
silencio y la despedida...

-flash: 1-periodo de tiempo muy corto 2-complemento circunstancial de
tiempo ej. aguanta un FLA.

miércoles, 22 de febrero de 2012

Competencia del Paraguayito con extranjeros

Van en un vagón de un tren una gorda , una rubia guapísima, un argentino y
un paraguayo. De repente el tren se mete en un túnel y se queda el vagón a
oscuras, el tren pasa el túnel y vuelve la luz, pero antes se ha oído una
paliza, plasssss!!!!
Los cuatro pasajeros se quedan pensando lo que ha podido ocurrir.
- La gorda piensa: esto seguro que ha sido el paraguayo que le metió la mano
a la rubia, la rubia se enojo y le ha dado un cachetazo.
- La rubia piensa: seguro que el paraguayo intento meterme mano, se ha
equivocado y la gorda le ha metido una paliza.
- El argentino piensa: seguro que el paraguayo le metió mano a la rubia, la
rubia se ha equivocado y me ha dado la cachetada a mi.
- El paraguayo piensa: a ver si llega otro túnel y le meto otro tovajepete
al kurepa.





En un concurso de penes entre indígenas de distintos países, uno brasilero, uno argentino un americano y un paraguayo.
El primero quita el pene y muestra: negro azabache de 30cm de largo 3cm de ancho aplausos del jurado femenino.
El 2° rosadito de 20cm de largo 4cm de ancho aplausos del jurado femenino.
El 3° negro azulado de 40cm de largo 4cm de ancho aplausos y ovación del jurado femenino.
Y por último el paraguayo, abre su calzoncillo y mira:
Esta enrollado, con muchos Granitos, tres susu´as a punto de reventar y dice:
- che aganá porque che mba´e floreado!







Un paraguayo , un brasilero y el siempre infaltable argentino van camino al cielo. Al llegar San Pedro los encara y dice:
Este es el cielo y entrar depende de ustedes hijos mios, ante todo deben ser sinceros, reconocer sus pecados y de acuerdo a eso les impondré a cada uno su propio castigo...si me parece que fueron sinceros les voy a conceder un deseo..
El primero que se anima es el brasilero y dice:
- Eu foi un desastre San Pedro!!...mulheres, samba, chopp, praia, nunca iba a misa, a mia vida era tudo sexo, drogas y rock and roll!! estoy arrepentido...
San Pedro lo mira y dice:
- Te mereces 2000 latigazos!!...y te voy a conceder un deseo por tu sinceridad..
Entonces el brasilero replica :
- Antes de los 2000 latigazos deseo que me aten una almohada por la espalda..
San Pedro no tiene mas remedio que cumplir el deseo, le ata una almohada y comienzan los latigazos. Alla por el latigazo numero 500 la almohada toda hecha mierda se cae entonces lo que sufre el brasilero son 1500 latigazos y entra al cielo diciendo: a la puta !! calculé mal..
Le toca al argentino :
- Sho? sho San Pedro querido...que te puedo decir?, a pesar de ser argentino no
soy perfecto y tambien tuve mis cositas viste?..., siempre fui un atorrante, despectivo,
me fajaba las minas que encontraba, siempre rodeado de locas, lo mio era la noche, los boliches...
y a pesar de haber vivido en Bs. As. quisiera conocer el cielo,... para comparar viste?? Estoy arrepentido...
San Pedro lo mira y dice :
- Me parece que has sido sincero, te mereces 4000 latigazos!!...y tu deseo??
El argentino responde :
- Quiero que me aten 4 almohadas a la espalda antes de los latigazos.
San Pedro no tiene opción , le cumple el deseo y empiezan los latigazos.
En del latigazo numero 1500 se cae la ultima almohada entoces le alcanza 2500 latigazos...
muy dolorido va al cielo diciendo...la conch..!! la puta que te recontra parió!!..calculé mal!!
Por último le toca al paraguayo :
- Yo nio San Pedro che ra´a estoy loo en contra de la iglesia, siempre hacía ritos satánicos
con los perros, siempre ka´u re, le hacíamos payé al papa, le tocaba el culo a las monjas,
en las procesiones hacia de carterista, tengo loo un tatuaje de Bin Laden, bla bla bla..
San Pedro no puede creer lo que oye y lo para diciendo:
- Basta!!...eres una abominación, el anticristo!! pero aun tú puedes entrar al cielo y
veo que eres sincero...te mereces 100.000 latigazos y te doy un deseo..
El paraguayo dice :
- No es pio poco San Pedro??..dame na 200 mil latigazos y cada 1.000 latigazos bañame
en vinagre para que me pique todo..y en vez del látigo usa alambre de puas...
San Pedro sorprendido le dice:
- Creo que nunca ví tanta sinceridad y arrepentimiento....está bien, 200 mil latigazos
con alambre de puas y baño en vinagre!!...y tu deseo hijo mio??
El paraguayo responde :
- Atale al rapai por mi espalda!